'Ouderen profiteren net zo goed van psychotherapie als jongere volwassenen'

De ontwikkeling in zorg voor ouderen met persoonlijkheidsproblematiek

"Toen ik rond 2013 begon met promotieonderzoek naar persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen, was er nauwelijks aandacht voor deze groep," vertelt Arjan. "Veel behandelaren dachten dat persoonlijkheidsstoornissen met de leeftijd vanzelf zouden afnemen en dat psychotherapie bij ouderen weinig effect had." Inmiddels is duidelijk dat dit een misvatting was. Onderzoek toont aan dat psychotherapie net zo effectief is bij ouderen als bij jongere volwassenen. Toch worden ouderen nog steeds minder vaak doorverwezen naar specialistische zorg.

Daarnaast leefde het idee dat langdurige behandeling voor ouderen niet passend zou zijn. "Dit was eigenlijk ook een ageist opvatting," zegt Arjan. "Uit onderzoek en praktijkervaring blijkt dat ouderen net zo goed kunnen profiteren van langdurige therapie als jongere volwassenen. Het uitgangspunt moet zijn: behandel ouderen op dezelfde manier als jongere cliënten. Niet meer, niet minder. Maak hierin geen onderscheid."

Naast structurele belemmeringen in de zorgverlening door ageist vooroordelen, hebben ouderen zelf soms aarzelingen over therapie. “Veel ouderen denken dat verandering niet meer mogelijk is of dat psychotherapie niet voor hen bedoeld is,” legt Arjan uit. “Dit komt mede door verouderde beelden van de GGZ. Vijftig jaar geleden was de ggz heel anders, gezamenlijke besluitvorming bestond nog niet."

Schematherapie bij ouderen

Arjan maakt in de behandeling van ouderen vaak gebruik van schematherapie: “Wat schematherapie uniek maakt, is dat het cliënten helpt te begrijpen hoe hun overtuigingen en gedragspatronen zijn ontstaan. Dit terugkijken op het leven past goed bij ouderen, die van nature meer reflecteren op hun levensloop. Daarnaast biedt het structuur en helpt het om grip te krijgen op diepgewortelde patronen.” Om de behandeling te laten slagen moet het volgens Arjan wel aansluiten bij de cliënt, en zowel de cliënt als therapeut moeten geloven in de methode om de juiste resultaten te behalen.

Een belangrijke nieuwe ontwikkeling binnen de schematherapie is de aandacht voor positieve schema’s. “Vroeger lag de nadruk vooral op negatieve schema’s, zoals wantrouwen of verlatingsangst. Maar juist bij ouderen kun je gebruik maken van positieve ervaringen en veerkracht die iemand in diens leven heeft opgebouwd.”

In veel opzichten is het behandelen van ouderen vergelijkbaar met jongere volwassenen. Toch zijn er volgens Arjan een aantal punten die van elkaar verschillen. “Onderzoek laat zien dat psychotherapie bij ouderen net zo effectief is als bij jongere volwassenen. Het verschil zit hem vooral in de levensfase. Ouderen maken de balans op: hoe was mijn leven? Wat had ik anders gewild? Dat brengt extra vraagstukken met zich mee, zoals rouw over gemiste kansen en spijt over relaties en gemaakte keuzes." Volgens Arjan kan je als behandelaar cliënten stimuleren om hier actief iets mee te doen, bijvoorbeeld door beschadigde relaties te herstellen of betekenis te geven aan het verleden.

Het betrekken van het systeem, zoals familie en naasten, kan een cruciale rol spelen. “In dat opzicht lijken ouderen meer op jongeren dan op volwassenen. Bij jongeren is het gezin nog sterk betrokken, terwijl bij ouderen partnerrelaties en de band met kinderen en kleinkinderen een belangrijke rol spelen. Daarom is het essentieel om het systeem actief te betrekken”

Boek en cursus over schematherapie bij ouderen: praktijk en verdieping

Arjan en collega’s brachten recent een boek uit over schematherapie bij ouderen, waarin zowel wetenschappelijke inzichten als praktijkvoorbeelden centraal staan. “Het is een praktijkgericht boek met veel herkenbare voorbeelden en praktische handvatten. We hebben zelfs een hoofdstuk over schematherapie in verpleeghuizen, wat voor velen een verrassend nieuw terrein is.”
Daarnaast geeft Arjan bij de RINO Groep een geaccrediteerde cursus bij de VGCt en de schematherapievereniging over dit onderwerp. Deelnemers leren hier niet alleen over de theoretische basis, maar ervaren door middel van oefeningen en rollenspellen hoe ze schematherapie effectief kunnen inzetten bij ouderen. “De cursus is bedoeld voor therapeuten die zich willen verdiepen in schematherapie bij ouderen. We focussen op hoe je de technieken praktisch toepast en hoe je cliënten kunt motiveren. Er is veel ruimte voor oefenen en casusbesprekingen.”