Ademwerk essentieel voor ggz-behandeling

Gezond ademen - dat doen we toch allemaal?

Gjalt Vlam schiet in de lach. ‘Natuurlijk luister ik naar de verhalen van mijn cliënten’, zegt de ademtherapeut. ‘Maar ondertussen let ik inderdaad vooral op hun ademhaling. Dat biedt namelijk veel directere aanknopingspunten voor een behandeling.’ In zijn behandelpraktijk Ademruimte in Bussum doen heel verschillende cliënten een beroep op zijn expertise. Gjalt Vlam is allround ademcoach en daarnaast ook yoga-therapeut. Zijn top-drie aan cliënten? Mensen met psychische klachten zoals somberheid, stress, angst en burn-out. Dertigers met zingevingsvragen die ontevreden zijn over hun leven. En mensen die kampen met fysieke ademhalingsklachten. Op het eerste gezicht zeer uiteenlopende doelgroepen, maar onderliggend ligt de sleutel voor hun ‘probleem’ doorgaans bij acceptatie, vertelt Vlam.

‘Uiteindelijk gaat het erom dat je zó leert te zijn met wat er is, dat je er niet mee om hoeft te gaan’ legt hij uit. ‘Het liefst reguleren we zoveel mogelijk. Stress proberen we bijvoorbeeld te verminderen door ontspanning, zodat we rustiger worden. Maar non-reactief zijn - dus niets hoeven doen met een fysieke sensatie of emotie - is nog veel effectiever. Dat vergt acceptatie in zijn diepste vorm. Gezond ademen zie ik hierbij als de sleutel, omdat je daarmee het fysieke en niet fysieke – de belevingswereld, de emotie en hoe we ons voelen – met elkaar verbindt.’

 

Daarom vindt de ademtherapeut het ook zo opmerkelijk dat in ggz-behandelingen vaak veel wordt gepraat, zonder dat daarbij wordt gelet op de ademhaling. Daardoor laten behandelaren en begeleiders volgens de ademtherapeut kansen liggen om cliënten verder te helpen. Of scherper gesteld, soms is hun behandeling daardoor veel minder effectief dan ’ie zou kunnen zijn. ‘Het klinkt misschien bot, maar eigenlijk doe ik het minst met het verhaal waarmee cliënten aankomen. Want dat verhaal is al een eigen interpretatie. En wat het verhaal ook is, of om welke situatie het ook gaat, uiteindelijk gaat het om de capaciteit om een ervaring te dragen. Precies daarin is het werken met adem een toevoeging.’

Als Vlam voor het eerst met cliënten spreekt, let hij vooral op hoe ze ademen en wat hem daarin opvalt. ‘Hoe diep halen zij bijvoorbeeld adem en in welk tempo. Doen ze dat om de vier woorden of juist heel af en toe terwijl ze maar blijven doorpraten tot ze geen lucht meer hebben - ook wel het Philip-Freriks-effect genoemd. En hoe monotoon of levendig is hun ademhaling? Allemaal aanknopingspunten die super veel informatie bieden over iemands adempatroon.’
 

Wat kenmerkt gewoon en gezond ademhalen?

In de vierdaagse cursus die Vlam met zijn collega’s bij de RINO Groep gaat geven, krijg je allereerst kennis mee over hoe de adem werkt. Hierbij gaan de ademdocenten in op de bijbehorende anatomische en fysiologische aspecten van ademhaling. Ook leer je wat kenmerkend is voor een gewone en gezonde ademhaling, zodat je daarna allerlei afwijkingen kunt gaan herkennen, vertelt Vlam verder.

‘Bij een normale ademhaling ademt iemand rustig en moeiteloos in, door de neus en met behulp van het middenrif. Dat rammen we erin, zeggen we wel eens als ezelsbrug met een verwijzing naar rustig, moeiteloos, middenrif en neus. Hierbij leren de cursisten in eerste instantie hun eigen ademhaling en die van medecursisten te observeren en te interpreteren.’

Het ontbreken van een diepere ademhaling waarbij de onderbuik meedoet, kan bijvoorbeeld wijzen op weinig gevoel van veiligheid. In de behandeling kun je ervoor kiezen om daar eerst mee aan de slag te gaan. ‘Hierbij kun je de cliënt vragen om een hand op zijn buik te leggen en daarnaartoe te ademen. Dat kan een opening geven voor de behandeling. Dat werkt totaal anders dan de directe vraag: wat voel je nu? Voor veel cliënten – en ook voor mezelf – heeft die vraag zelfs een averechts effect, omdat je erdoor gaat nadenken en analyseren in plaats van echt te gaan voelen en ervaren wat er speelt.’
 

‘Bij een tactische oefening kun je bijvoorbeeld denken aan het verlengen van je uitademing, waardoor de hartslag naar beneden gaat en je lichaam ontspant. Of aan box-breathing; dat is een vierkants-ademhaling waarbij je tussen het in-, uit- en weer inademen steeds een adempauze neemt en waarbij alle delen van het vierkant even lang duren. Je hebt je aandacht nodig om deze oefening te kunnen blijven doen, waardoor die je zowel rust als focus biedt; heel geschikt als je nerveus bent voor een sollicitatiegesprek waarbij je rustig maar ook scherp wilt zijn. Dit soort tactische interventies kun je als oefening meegeven aan cliënten om thuis te doen, zodat ze in bepaalde situaties houvast hebben. Daarnaast zetten andere interventies in om cliënten leren om angst- en paniekgevoelens te verdragen. Daarbij leren we ze vervolgens ook dat ze erop kunnen vertrouwen dat die gevoelens ook vanzelf weer overgaan, zelfs als je niets doet.’
 

Adem-bewustzijn ontwikkelen

Procesgerichte oefeningen bestaan uit technieken waarmee je op langere termijn een gezondere ademhaling kunt bevorderen. Bijvoorbeeld meer vanuit het middenrif ademen waarbij de flanken naar buiten komen. ‘Lichaamshouding is hierbij heel belangrijk om de adem weer correct te leren gebruiken’, benadrukt Vlam. ‘Dat moet je gewoon droog oefenen met cliënten, zeker wanneer ze jarenlang anders hebben geademd.’
Wie deze vierdaagse cursus heeft afgerond, weet een stuk meer over gezond ademhalen en hoe je dat kunt bevorderen bij cliënten. Vlam: ‘Elke les en elke intervisie beginnen we met een ademoefening. Dat brengt de cursisten in het nu en in hun gevoel. Zo krijgen ze dus niet alleen basale kennis mee over hoe de ademhaling fysiek werkt, maar ontwikkelen ze ook een eigen adem-bewustzijn, waardoor ze ademwerk als een tweede spoor in hun behandeling of begeleiding kunnen laten meelopen.’

En weet je welke oefening daarbij het allerbeste werkt? Dat is zogeheten ‘zucht van verlichting’: adem ruim in door je neus, dan nog iets extra’s zodat je je longen maximaal opvult, en adem vervolgens langzaam door je mond weer uit. Succes!’

Het drieluik

Dit is het eerste interview in een serie van drie. Het volgende interview is van Ellie Lardenoije, psycholoog, psychotherapeut en ademtherapeut. Zij is net als Gjalt Vlam ook verbonden aan Adempro. Daarna is het woord aan Monique Tjon-A-Tsien, huisarts, koude- en ademtherapeut. Vanuit verschillende achtergronden, maar met een duidelijke gezamenlijke visie op het belang van ademhalen, werken zij samen om deze kennis zoveel mogelijk te delen.