'Durf door te vragen bij een niet-pluis-gevoel'

Kille statistieken vertellen hun eigen verhaal. Afgelopen zomer overleed er elke dag een jongvolwassene aan zelfdoding: 30 per maand in juni, juli en augustus, elke maand 10 meer dan gemiddeld. Reden genoeg voor verder onderzoek. Het Netwerk Gezondheidsonderzoek bij Rampen kwam met nog meer confronterende cijfers. Maar liefst 1 op de 6 jongvolwassenen tot dertig jaar denkt wel eens aan suïcide. Even was het nieuws, waarbij hulpverleners van 113 Zelfmoordpreventie hun centrale boodschap herhaalden. Maak contact en luister naar deze jongeren. Vraag door zonder meteen met oplossingen te komen. En zoek samen passende hulp. Het klinkt verrassend eenvoudig, maar blijkt in de praktijk vaak moeilijker dan gedacht.

Klem

Jongeren die in wanhoop de telefonische hulplijn van 113 bellen, vertellen heel verschillende verhalen, weet klinisch psycholoog Maryke Geerdink - manager hulpverlening bij 113 Zelfmoordpreventie - uit eigen ervaring. Toch is er duidelijk één constante: de bellers zitten klem en hebben het gevoel dat zij anderen hierdoor tot last zijn. De oorzaken hiervoor zijn heel uiteenlopend. Oplopende schulden, eenzaamheid, geen uitzicht op woonruimte of uiteenlopende verwachtingen waaraan zij niet kunnen voldoen. Het opgelegde isolement door Covid kwam daar de afgelopen jaren overheen, net als de onbestemde dreiging van klimaatverandering, en meer recent de dagelijkse deprimerende berichtgeving over de oorlog in Oekraïne en de almaar hogere kosten voor levensonderhoud. Een voortdurende opeenstapeling van narigheid, die bij sommige jongeren en jongvolwassen leidt tot psychische problemen zoals angst en somberheid.  

Overgangsfase

‘Juist in de overgangsfase van puberteit naar volwassenheid maken jongeren grote ontwikkelingen door’, analyseert Maryke Geerdink. ‘Ze zitten in een levensfase waarin een volwassen appèl op hen wordt gedaan door de omgeving, terwijl zij nog weinig kans hebben gehad hiermee te oefenen.

'Vrienden en mensen uit de sociale omgeving spelen hierbij een belangrijke rol. Maar juist het contact met hen kwam door de coronapandemie onder druk te staan. Hierdoor hadden jongeren minder mogelijkheden om te zien hoe leeftijdsgenoten omgaan met tegenslagen – én dat zij niet de enige zijn met problemen.’

Steeds meer hulp beschikbaar

Gelukkig is er de afgelopen jaren volgens Maryke veel hulp opgezet waar jongeren terecht kunnen. Praktische hulp bij het oplossen van financiële problemen en het vinden van werk. En hulp om beter te leren omgaan met emotionele en psychische tegenslagen. Die hulp weten zij echter nog te vaak niet te vinden. ‘Het is daarom van groot belang dat ze hierop gewezen worden’, benadrukt zij. Daarnaast vindt zij het belangrijk dat het taboe op suïcidaliteit eraf gaat, hoe pijnlijk en verdrietig dit onderwerp ook is. ‘Zo kunnen jongeren van anderen horen dat je daar ook weer uit kunt komen. Dat biedt verlichting en voorkomt dat jongeren denken dat zij de enige zijn die hiermee worstelen.’

‘Vraag maar!’

Om jongeren met suïcidale gedachten en gevoelens tijdig te kunnen ondersteunen, heeft 113 Zelfmoordpreventie een heel pakket ontwikkeld onder de noemer ‘Vraag maar!’. Met een handige app waarmee je op je mobiel snel kunt nagaan wat je vooral wel en niet moet doen om met iemand in gesprek te komen over mogelijke gedachten over zelfdoding.

Het pakket bevat ook twee trainingsvarianten: een korte online training met drie lessen en een uitgebreidere zogeheten Suïcidepreventietraining gatekeeper, bedoeld voor mensen die echt willen oefenen met gespreksvaardigheden. Sinds januari 2022 laat 113 Zelfmoordpreventie deze training door de RINO Groep verzorgen, vanwege het uitgebreide netwerk en de beschikbare expertise in het trainen en opleiden van professionals.

Gatekeeperstraining

‘We richten ons hiermee op iedereen die tijdens het werk mensen tegenkomt, vertelt Maryke verder. ‘Kappers, barkeepers, boswachters, politieagenten, leerkrachten, voetbalcoaches en sporttrainers… Allemaal professionals die aan mensen de vraag zouden moeten kunnen stellen: ‘hoe is het nou echt met je, want ik zie dat het niet zo lekker gaat.’ Op heel verschillende plekken willen we dat mensen hierover het gesprek durven aangaan als zij een niet-pluis-gevoel hebben, en daarbij ook echt doorvragen: ‘en voel je je dan ook wel eens zo slecht, dat je denkt: het zou beter zijn als ik er niet meer was…’

Hardnekkig misverstand

Behalve deze handelingsverlegenheid blijkt het gesprek over suïcide ook gedwarsboomd te worden door een hardnekkig misverstand: dat praten over zelfdoding mensen op ideeën kan brengen. Het tegendeel is het geval, beklemtoont Maryke. Praten over suïcidale gedachten kan mensen juist uit hun koker-denken halen, waarbij zij nog maar één oplossing zien voor hun problemen omdat zij op deze manier niet verder willen leven. Vrijwel altijd lucht het gesprek hierover op, als dat hen tenminste de ruimte biedt om de achterliggende wanhoop echt te kunnen delen. Want vaak lopen mensen hier in grote eenzaamheid mee rond.’

Signalen herkennen

‘In de training leer je om meer signalen te herkennen die kunnen wijzen op suïcidaliteit, zoals somberheid, vermijdend of ander gedrag van jongeren dat afwijkt van hoe ze zich meestal gedragen. Of zogenaamd zwarte humor en opmerkingen in de trant van ‘ik maak er eind aan’. Uit onderzoek weten we dat vooral jongens dit soort opmerkingen ook wel eens als grap maken, waardoor dit signaal niet altijd wordt opgepakt. Achteraf realiseren naasten zich dat soms opeens. Kom daar dus op terug, bijvoorbeeld door te zeggen: ‘Natuurlijk kan dat een grap zijn, maar ik ben nog steeds benieuwd hoe het nu écht met je gaat.’

Licht in de koker

Als iemand zich opvallend vaak terugtrekt, of afspraken keer op keer afzegt, kun je iemand wat actiever benaderen en heel ouderwets eens even bellen of langs gaan. Een kop koffie, een wandeling, het kan leiden tot een ontmoeting die wellicht het verschil maakt, aldus Maryke. ‘Natuurlijk, je raakt je schulden niet kwijt door je wanhoop hierover met iemand te delen. Maar het gesprek daarover kan wel het idee doorbreken dat het ‘dus beter zou zijn als ik er niet meer zou zijn omdat ik anderen alleen maar tot last ben’. Het gaat erom dat die ander zich realiseert dat die stap niet zo vanzelfsprekend is als hij of zij dacht. Zo komt er weer licht in de koker.’