‘Vanuit verbinding komen tot groei'

In de ggz lijkt een inhaalslag gaande voor alles wat met ervaren en beleven te maken heeft. Lag de nadruk lange tijd eenzijdig op het hoofd en het denken, inmiddels zien steeds meer therapeuten in dat het lichaam ook meedoet. Sterker nog, dat lichaamsgericht werken voor cliënten soms doorslaggevend kan zijn om vooruit te komen.

Psychotherapeuten Rien Bakker en Anke Hagen werken al jarenlang vanuit de uitgangspunten van persoonsgerichte experiëntiële psychotherapie en zijn eensgezind: ’We zien gelukkig dat het centraal stellen van de beleving in therapie steeds breder wordt erkend.'

Emoties als kompas

De therapeutische stroming werd in de jaren veertig van de vorige eeuw gestart door Rogers en zijn Client-centered Therapy. Doorontwikkeling vond plaats vanuit het basisidee: stuur zo min mogelijk en volg de cliënt in zijn proces, zodat die uiteindelijk eigen antwoorden en oplossingen vindt. Therapeuten omarmden hierbij nieuwe technieken zoals Focussen. Dit is een interventie waarbij de cliënt zijn aandacht naar binnen richt, contact maakt met zijn lichaam en vanuit daar richting vindt. Verder kregen ook inzichten vanuit de Emotion-focused Therapy een steeds centralere plek binnen het persoonsgericht en experiëntieel behandelen, omdat emoties fungeren als kompas en wijzen op wat belangrijk is in het leven.

‘Als therapeut stuur je hierbij niet op de inhoud, maar ben je vooral procesbegeleider’, licht Rien toe. ‘Als iemand bijvoorbeeld dichtbij een emotie komt, doe je er alles aan om die persoon daar nog dichterbij te krijgen en het proces te verdiepen, omdat je weet dat daar een antwoord is te vinden.’

Actief meevoelen

‘Hierbij kijken we ook naar de beleving in de kamer’, zegt Rien. ‘Hoe ervaren de cliënt en de therapeut het contact en wat er tussen hen gebeurt. Van de therapeut wordt namelijk verwacht dat die actief meevoelt, en dat teruggeeft. Laatst sprak ik bijvoorbeeld een cliënt die in hoog tempo zijn verhaal deed. Ik vroeg hem wat langzamer te spreken, omdat ik hem niet kon bijhouden – juist, omdat ik niet alleen wilde horen wat hij zei, maar ook graag wilde doorvoelen wat dat betekende. Al luisterend naar hem én mezelf nodigde ik hem zo uit om meer bij zijn eigen beleving stil te staan. Door die interventie ontstond er niet alleen meer verbinding in hemzelf, maar ook tussen ons samen.’
 
 

De problemen van cliënten zijn niet altijd op te lossen, en hun verleden is niet meer te veranderen. Uiteindelijk is er daarom een proces van acceptatie nodig, en kunnen cliënten vandaaruit dingen gaan veranderen en meer naar hun eigen behoeften en verlangens handelen. Kortom, door die bewustwording krijgen zij een keuze: ga ik door zoals ik altijd deed of kies ik voor iets anders.’

Anke: ‘Veel mensen ervaren existentiële problemen, zij voelen zich bijvoorbeeld waardeloos of hopeloos. Daar gaat het vaak over, zeker als mensen met veel beperkingen te maken hebben. Ook het vinden van zingeving is daarom een belangrijk onderdeel van het helingsproces in de therapiegesprekken.’ Rien: ‘En vergeet niet dat alleen al het aangaan van een therapeutische relatie, het contact en de ontmoeting, helend en zingevend zijn.’

Ruimte maken voor zelfreflectie

Rien en Anke werken allebei bij Altrecht, maar met verschillende cliëntengroepen. Anke richt zich op cliënten met lichamelijke klachten of aandoeningen die niet uitsluitend somatisch verklaard kunnen worden. Rien behandelt mensen met persoonlijkheidsproblematiek. Experiëntieel werken is voor beide cliëntengroepen helpend, omdat de onderliggende processen en patronen vaak overeenkomen. Wanneer er bijvoorbeeld sprake is van traumatische ervaringen of verwaarlozing ontstaat spanning, die ofwel naar binnen slaat ofwel ongereguleerd naar buiten komt.

‘Eigenlijk is het proces dat we met onze cliënten doormaken steeds hetzelfde’, vertelt Rien verder. ‘Door de vragen die we stellen, hopen we dat zij zelf nieuwsgierig worden naar wat hen beweegt en hoe het in hen werkt. Die nieuwsgierigheid vormt de leidraad.’

‘Mensen die aan het overleven zijn, stoppen vaak als eerste met nieuwsgierig zijn. Ze zijn alleen bezig zich staande te houden, zonder zich af te vragen: past dit bij mij, vind ik dit belangrijk, of hoe wil ik het een volgende keer? Voor die zelfreflectie maken we ruimte, zodat mensen zicht krijgen op de patronen waardoor ze vastlopen. Zo stuiten ze op dingen, waarmee ze aan de slag kunnen. Dat roept ook vaak frustratie op of boosheid. Maar dat is een fase waar we dan doorheen moeten.’

Anke: ‘In deze veranderfase confronteer je mensen en kan de therapie pijnlijk zijn. Dat kan ook zijn weerslag hebben op de relatie. Daarom is het belangrijk dat je daarvóór al een goede werkrelatie met elkaar hebt opgebouwd.’

Open en in verbinding

In de cursus Persoonsgerichte experiëntiële psychotherapie gaat het onder meer over ‘practice what you preach’. Tijdens oefeningen wordt van de deelnemers gevraagd om vanuit hun eigen situatie, vragen en omstandigheden in te brengen wat zij beleven. Zo kunnen zij zich de houdingsaspecten die belangrijk zijn voor deze therapievorm en het daarbij behorende gedachtegoed eigen maken.

Anke: ‘Deze therapiestroming past goed bij wie we zijn en hoe we zelf graag met cliënten werken. We benaderen cliënten met een open houding, luisteren zonder oordeel of vooropgezet idee, en onderzoeken wat er aan de hand is. Daarbij staan we stil bij de beleving en volgen we ze in hun proces.’

Laat je verrassen

‘Zonder oordeel luisteren, vergt moed’, weet Rien uit ervaring. ‘Maar het geeft ook ontzettend veel voldoening als je ziet hoe iemand in beweging komt. Vaak word ik verrast door het proces dat cliënten doormaken. Zeker als zij eerst compleet klem zitten, maar langzaamaan toch weer kracht, souplesse en levensenergie ontwikkelen.’

‘Hetzelfde geldt voor de cursus die we geven’, zegt Anke lachend. ‘Van tevoren weten we nooit hoe die zal gaan. Zouden de deelnemers elkaar vinden, aanvoelen en verstaan? Altijd spannend. Maar door er open en in vertrouwen in te gaan, kan het haast niet misgaan!’

Over de geïnterviewden:

Rien Bakker is psycho­thera­peut en werk­zaam bij Altrecht op de afdeling per­soon­lijk­heids­stoor­nissen. Ook leidt hij een eigen prak­tijk, Drijfveer Psychothera­pie. Hij is geregis­treerd als EFT-thera­peut (Emotion Focused Therapy for individuals). Rien heeft diverse work­shops en gastlessen gegeven op het gebied van persoonsgerichte experiëntiële psycho­thera­pie en psychosomatiek. Verder was hij bestuurslid en lid van de congrescommissie voor de Vereni­ging voor Persoonsgerichte Experiëntiële Psychothera­pie (VPeP). Hij is actief als lid van regiocommissie Utrecht voor de VPeP.

Anke Hagen is psycho­thera­peut en werk­zaam bij Altrecht op de afdeling Eikenboom Psychosomatiek en in haar eigen prak­tijk, Hagen│Meijer Psychotherapie. Zij is geregis­treerd als persoonsgerichte experientiële psychotherapeut en schematherapeut. Zij heeft diverse work­shops gegeven op het gebied van psychosomatiek en mindfulness en heeft veel ervaring met lichaamsgericht werken.