‘Of lessen blijvend voor online onderwijs geschikt zijn, hangt af van de doelstellingen’

Interview met Hanna Swaab

19 april 2021
 

Prof. dr. Hanna Swaab

Het is alweer een jaar geleden dat de RINO Groep als gevolg van de intelligente lockdown in sneltreinvaart is omgeschakeld naar digitaal onderwijs. Dit bracht een hoop uitdagingen met zich mee voor alle betrokkenen; opleiders, docenten, deelnemers etc. Wat kunnen we leren van de ervaringen die we het afgelopen jaar hebben opgedaan? En hoe gaat onderwijs er in de toekomst – na corona – uitzien? In dit interview deelt prof. dr. Hanna Swaab, hoofdopleider van de opleidingen tot klinisch psycholoog K&J en klinisch neuropsycholoog, haar visie.

Terugkijkend op een jaar van (voornamelijk) digitaal onderwijs, wat ging goed en wat juist niet?

‘De overgang naar digitaal onderwijs was geen keuze, maar een noodzaak. Gelukkig leven we in een tijd dat dit technisch goed uitvoerbaar is. Voor de specialistische opleidingen tot klinisch psycholoog Kind en Jeugd en klinisch neuropsycholoog waren er naast nadelen ook voordelen: zo was deze situatie ook een kans om hybride onderwijs verder te ontwikkelen. Mensen komen voor deze opleidingen vanuit alle hoeken van het land. Voor hen bleek het prettig dat zij minder hoeven te reizen om lessen te volgen. Bovendien is digitaal contact makkelijker, waardoor ook vaker even kort contact met docenten en groepsgenoten heel gewoon is geworden.’
 
‘Al met al denk ik dat online onderwijs de gehele cultuur van lessen en vergaderen heeft veranderd: je begint ineens stipt op tijd en gaat heel doelgericht te werk, heel geschikt voor kennisoverdracht en informatie uitwisseling. Bij het onderwijs is er minder ruimte voor het sociale aspect, het discussiëren en reflecteren, en het oefenen van vaardigheden die te maken hebben met interactie tussen mensen. Daar tegenover staat dat zowel de docent als de deelnemer digitale vaardigheden ontwikkelt die je ook in dagelijks contact met patiënten kunt toepassen.’
 

Groepsinteractie is relevant voor het leerproces van deelnemers, hoe geef je dit vorm in online lessen?

‘Een belangrijk onderdeel van de BIG-opleidingen voor psychologen is het oefenen van vaardigheden om in gesprek te gaan met de cliënt. Niet voor niets leiden we deelnemers op in kleinere groepen; we willen hen een veilige leeromgeving bieden, waarin zij zich kwetsbaar kunnen opstellen en in groepsvorm kunnen reflecteren op hun functioneren. De groepsinteractie die bijdraagt aan een veilige leeromgeving ontstaat op locatie vaak spontaan, zoals in de klas of bij het koffiezetapparaat. Online moet de docent dit actief stimuleren.’
 
‘We zijn in de opleiding niet alleen verantwoordelijk voor het overbrengen van kennis en vaardigheden, maar ook voor het leerproces dat deelnemers doormaken. Hoe verwerken zij de gedeelde informatie? Naast het delen van kennis, moeten we daarvoor ook wegwijzers meegeven. Bijvoorbeeld door deelnemers te wijzen op het belang van het inrichten van hun leerproces en ervoor te zorgen dat onderlinge contacten geborgd zijn.’
 

Welke digitale veranderingen zullen volgens jou blijvend zijn? Wat betekent dat voor het onderwijs?

‘We leven in een realiteit waarin digitaliteit steeds meer regel dan uitzondering zal zijn. De huidige  generatie groeit ermee op en zal ook meer om online hulpverlening vragen. Ik denk dat we er niet aan ontkomen om bepaalde digitale veranderingen blijvend vorm te geven in ons werk. Diversiteit aan contactmogelijkheden tussen cliënt en behandelaar is in het belang van de cliënt. Intakes kunnen bijvoorbeeld vaak prima online plaatsvinden. Voor mensen die niet kunnen of willen reizen, biedt digitale hulpverlening veel gemak. En gezinsbehandeling is anders wanneer ouders comfortabel vanuit hun woonomgeving kunnen inbellen. Je krijgt dan als hulpverlener soms ook een beter beeld van de situatie.’
 

'Door online onderwijs raken deelnemers met digitale middelen vertrouwd en doen zij de benodigde ervaring op'

Hanna Swaab

‘Digitale hulpverlening vraagt om digitale vaardigheden van de hulpverlener. Door online onderwijs raken deelnemers met dit soort middelen vertrouwd en doen zij de benodigde ervaring op. Of lessen blijvend voor online onderwijs geschikt zijn, hangt af van de doelstellingen; gaat het om kennisoverdracht, reflectie op kennis, kennis omzetten in handelen of handelen toepassen in de praktijk? Niet alleen de inhoud van de les bepaalt of je fysiek bij elkaar moet zitten, maar ook in hoeverre je de interactie met de groep nodig hebt om de doelstellingen te behalen.’

‘Vanwege het belang van de groepsinteractie en de context die de groep biedt voor het leerproces, vind ik dat onderwijs op locatie altijd deel moet blijven uitmaken van de opleidingen, naast het bieden van online onderwijs. In de toekomst kan digitaal onderwijs mogelijk extra  leermogelijkheden faciliteren. Denk bijvoorbeeld aan de mogelijkheid om deelnemers live te laten meekijken met professionals, uiteraard met goede afspraken om de vertrouwelijkheid te borgen; tijdens een behandeling, in een vergadering of tijdens andersoortig demonstratieonderwijs, gegeven door de docent of door de opleideling. Meekijken bij anderen is een zeer leerzame vorm van ontwikkeling, net zoals het geven van onderwijs de ontwikkeling stimuleert.’

Hanna Swaab is hoofdopleider van de KP K&J-opleiding. Ben jij Gz-psycholoog en wil je je specialiseren tot klinisch psycholoog?