‘Er zit veel achter de voordeur dat je niet ziet, maar wel aanwezig is’, zegt Martin Knippers, systeemtherapeut en opleider. Naar schatting hebben jaarlijks in Nederland minstens 200.000 mensen te maken met huiselijk geweld. Bij de slachtoffers van evident huiselijk geweld is ongeveer 60% vrouw en 40% man. Toch gaan we vaak uit van vrouwelijke slachtoffers en mannelijke daders. Dat heeft volgens Knippers onder andere te maken met socialisatie.
Adrie Vermeulen, zorgcoördinator mannenopvang bij Moviera, legt uit: ‘Er lijkt veel diversiteit in onze samenleving. Dat is ook zo, maar het overwegende beeld van mannen is helaas nog steeds dat mannen stoer en sterk moeten zijn, niet mogen huilen, geen hulp nodig hebben en hun eigen boontjes kunnen doppen. Voor gevoelens als verdriet, pijn, angst of schaamte is geen ruimte. Met andere woorden: mannen worden gewoon niet als slachtoffer gezien.’
'Mannen presenteren hun problemen over het algemeen anders dan vrouwen. Dat vraagt om een andere benadering'
Interview met Martin Knippers & Adrie Vermeulen
20 oktober 2020
Bij geweld in afhankelijkheidsrelaties en mishandeling heb je als man al gauw de schijn tegen. Vaak denken we aan vrouwen als slachtoffer. Dat ook mannen geconfronteerd kunnen worden met geweld is veel minder bekend. Hoe kun je als hulpverlener mannenmishandeling beter herkennen? En waar moet je zoal rekening mee houden in de hulpverlening? Dat en meer leer je in de cursus ‘Hulpverlening aan mannelijke slachtoffers van geweld in afhankelijkheidsrelaties’. In dit interview geven docenten Martin Knippers en Adrie Vermeulen alvast een voorproefje van de inhoud.
'Een crisis kan ook het scharnierpunt zijn tot verandering'
Adrie Vermeulen
Het stigma vanuit de samenleving zorgt ervoor dat mannelijke slachtoffers onnodig lang zwijgen over problemen in een partnerrelatie. ‘En als ze dan uiteindelijk hulp zoeken, is dat omdat ze voor hun gevoel alle mogelijke opties al hebben geprobeerd en werkelijk geen andere uitweg meer zien dan naar een hulpverlener te stappen’, aldus Vermeulen.
Vormen van mannenmishandeling
Mannenmishandeling gaat verder dan fysiek geweld, zoals slaan. Ook vernedering, treiteren, stalken, financiële uitbuiting of seksueel misbruik zijn in de behandelkamer veelgehoorde vormen van mishandeling. Bovendien komt mannenmishandeling niet alleen voor in liefdesrelaties. ‘Partnerrelaties zijn er in allerlei vormen’, legt Knippers uit. ‘Het kan ook gaan om slachtoffers van oudermishandeling of van ouderenmishandeling, waarbij bijvoorbeeld de kinderen hun eigen ouders mishandelen.’In de cursus wordt onderscheid gemaakt tussen huiselijk geweld, eer-gerelateerd geweld en mensenhandel. Net als bij huiselijk geweld gaat het bij mensenhandel meestal om seksueel of fysiek geweld. Bij eer-gerelateerd geweld speelt ook de culturele context een belangrijke rol.
Een andere benadering van slachtoffers
Hoewel de hulpverlening aan mannelijke slachtoffers van mishandeling in de kern weinig verschilt van hulpverlening aan vrouwelijke slachtoffers, is er wel een belangrijk verschil waar hulpverleners volgens Vermeulen op bedacht moeten zijn: ‘Mannen presenteren hun problemen over het algemeen anders dan vrouwen, zowel de klachten die zij hebben als de manier waarop zij met die klachten omgaan. Dat vraagt om een andere benadering.’‘Mannen zijn praktisch gericht. Ze hebben een hoofddoel waar ze heen willen, maar weten nog niet hoe dat doel te bereiken.’ Exemplarisch vertelt Vermeulen over een cliënt die bij hem kwam met de mededeling dat hij van zijn vrouw af wilde, maar niet wist hoe. ‘Als hulpverlener ga je die cliënt begeleiden. Vanuit vertrouwen gaan ze meer vertellen en blijkt dat de cliënt niet van zijn vrouw af wil, maar een oplossing zoekt voor de situatie waarin hij zit.’
Hulpverlening aan mannen vergt veel meer analyse, uitzoeken en doorvragen om tot het werkelijke probleem te komen. Terwijl vrouwen zich meer presenteren als direct slachtoffer; vertellen over wat zij hebben meegemaakt, concrete incidenten benoemen en de emotionele gevolgen daarvan.
‘Als je de hulpverlening alleen op het slachtoffer richt, in dit geval de man, bestaat de kans dat je een belangrijke factor mist'
Martin Knippers
‘Als ik als hulpverlener mannenmishandeling vermoed, kies ik ervoor om de problematiek zo min mogelijk aan te kaarten in het gesprek en mij juist meer op de mens te richten. Wie heb ik voor me zitten? Wil die persoon alleen praten of ook advies? Ik luister naar de behoefte van de cliënt, dan komt de achterliggende hulpvraag vanzelf’, zegt Vermeulen. ‘Zo kan een crisis ook het scharnierpunt zijn tot verandering.’
Oog voor systeemtherapeutische factoren en culturele context
‘Als je de hulpverlening alleen op het slachtoffer richt, in dit geval de man, bestaat de kans dat je een belangrijke factor mist’, attendeert Knippers. ‘Het is belangrijk om ook te kijken naar het systeem waarin het slachtoffer zich bevindt. Niet alleen naar het systeem van misbruik, maar ook naar het systeem van herkomst, de onderliggende relaties en culturele context. En zijn er intacte bronnen die juist steunend kunnen zijn in het herstel van veiligheid?’‘Die culturele context maakt hulpverlening soms lastig’, zegt Vermeulen. ‘Je komt namelijk aan beelden die cliënten niet ter discussie willen stellen; beelden en gewoonten die diep geworteld zitten in de familie. Denk bijvoorbeeld aan homoseksualiteit en kinderen die uitgehuwelijkt worden – soms tegen eigen wil. Als hulpverlener neem je dit soort systeemtherapeutische factoren mee in de behandeling en maak je cliënten bewust van de rol die dit soort factoren spelen in hun situatie.’
Dat vraagt om een zorgvuldige aanpak, vult Knippers aan. ‘Want, anders dan je als hulpverlener gewend bent, is het bij mannenmishandeling raadzaam om niet direct de nadruk te leggen op inconsistenties in iemands verhaal. Dat kan ook later. Vaak speelt de problematiek al jaren voor een man zich tot een hulpverlener durft te wenden. Geef je cliënt dan ook eerst de tijd om op zijn manier zijn verhaal te vertellen. Daarmee win je vertrouwen en leg je de basis voor een geslaagde behandeling.’
Cursus Mannenhulpverlening
In de cursus ‘Hulpverlening aan mannelijke slachtoffers van geweld in afhankelijkheidsrelaties’ die de RINO Groep in samenwerking met zes organisaties van het landelijk netwerk mannenmishandeling Nederland organiseert, wordt zowel aandacht besteed aan de diverse vormen van mannenmishandeling als de systeemtherapeutische factoren en culturele context. Daarnaast krijgen deelnemers bruikbare tools aangereikt voor de gespreksvoering en hulpverlening.Knippers: ‘We richten ons op bewustwording en het loslaten van stigma’s. Zodat deelnemers naar huis gaan met een open houding en ruimte maken voor een oprecht luisterend oor.’